егін 21

посевы 21

Ексең егін, ішерсің тегін. 21

Посеешь посев, поешь бесплатно. 21

МАҚАЛДАР. Оқу – білім азығы, білім – ырыс қазығы. Жасыңда қалжың болсаң, өскенде мылжың боларсың. Ойнап сөйлесең де, ойлап сөйле. Ақыл – жас ұланнан, жүйрік – тай-құнаннан. Ат болар тай саяққа үйір, адам болар бала қонаққа үйір. Білім жұғысады, ырыс ауысады. Білегі толық бірді жығады, білімі толық мыңды жығады. Ашу келсе, ақыл кетер, ашудан ақыл көп болса, ашу не етер? Ақпа құлаққа айтсаң, ағып кетер, құйма құлаққа айтсаң, құйып алар. Екпей егін шықпас, үйренбей білім жұқпас. 26

ПОСЛОВИЦЫ Ученье – источник знаний, знания – основа богатства. Если в молодости был шутником, в возрасте станешь болтуном. Даже говоря в шутку, говори обдуманно). Находчивость проявляют юные, быстроту – стригунки Стригунок, чтобы стать конем, придерживается косяка, юноша, чтобы стать человеком, общается с гостями. Знания передаются, счастье сменяется). Кто силен своими руками – одолеет одного, кто силен своими знаниями – одолеет тысячу. Приходит гнев, уходит разум, если разума больше, чем гнева, что станет с гневом? Скажешь неслуху – пройдет мимо, скажешь смышленому – запомнит. Не посадишь – не взойдет посев, не будешь учиться – не получишь знания. 28

2) Жұрнақ «шы». Бұл жұрнақ жуан, жіңішке сөздерге бірдей жалғанып, бірдей жазылады; бір-ақ жуан сөзде жуан айтылады, жіңішке сөзде жіңішке айтылады; мәсәлән: мал = малшы, ел = елші, жылқы = жылқышы, түйе = түйеші, лау = лаушы, егін = егінші. 63

2) Суффикс «шы». Данный суффикс равно присоединяется к твердым, мягким словам и пишется одинаково; но в твердом слове произносится твердо, а в мягком слове произносится мягко; например: мал (скот)= малшы (скотовод), ел (народ) = елші (посланник), жылқы (лошадь)= жылқышы (табунщик), түйе (верблюд)= түйеші (верблюдовод), ылау (временное пользование лошадью)= лаушы (возчик), егін (посев) = егінші (земледелец). 69

Сынау. Төмендегі түбір сөздерге «лас», «лес», «дас», «дес», «тас», «тес» жұрнақтарын жалғатып, туынды сөз еткізу. Бас, бауыр, бу, тізе, өкше, ата, қайын, құда, тоғай, сабақ, табақ, су, егін, түс, заман, қарын, тұқым, қара, әлек, одақ, ақыл, пайда, жарна, енші, ен, таңба, ірге, сыбай, үн, жайлау, суат, көңіл, бата, аяқ, отан, ру, ұя, өріс, құдық, тек, дәм, олжа, амал, тілеу, от, шабын, қоныс, сыбаға, кіндік. 64

Контроль. Образуйте производное слово, присоединив суффиксы «лас», «лес», «дас», «дес», «тас», «тес» к следующим словам. Бас (голова), бауыр (родич), бу (пар), тізе (колено), өкше (пятка), ата (дед), қайын (родственники мужа или жены), құда (сват), тоғай (лес), сабақ (урок), табақ (блюдо), су (вода), егін (посев), түс (цвет), заман (время), қарын (живот), тұқым (род), қара (черный), әлек (хлопоты), одақ (союз), ақыл (ум), пайда (польза), жарна (пай), енші (доля в наследстве), ен (метка), таңба, (клеймо), ірге (фундамент), сыбай (связь), үн (звук), жайлау (летовка), суат (водопой), көңіл (настроение), бата (благословение), аяқ (нога), отан (родина), ру (род), ұя (гнездо), өріс (пастбище), құдық (колодец), тек (происхождение), дәм (вкус), олжа (добыча), амал (подход), тілеу (желать), от (огонь), шабын (пойма), қоныс (стойбище/ дом), сыбаға (доля), кіндік (пуповина). 70

Малшы мал бағады; жыршы өлең айтады; домбырашы күй тартады; егінші егін егеді; хатшы қағаз жазады 75

Пастух пасет скот; певец поет; песни; домбрист исполняет кюи; земледелец сеет хлеб; писарь пишет письмо. 93

Егін шықты, астық арзандады, ел тоғайды. 117

Посевы взошли, пшеница подешевела, народ насытился. 128

«Егін қайда болса, береке сонда болады». Мұнда басыңқы сөйлем: «береке сонда болады». Бағыныңқы сөйлем: «егін қайда болса». 127

«Где есть урожай, там будет и благополучие». Главное предложение: «там будет благополучие». Придаточное предложение: «где есть урожай». 139

Береке қайда болады? − егін қайда болса, (сонда). «Сонда» − басыңқы сөйлемнің мекен пысықтауышы. 127

Где будет благополучие? — где урожай (там). «Там» — это обстоятельство места. 139

«Егін қайда болса», деген бағыныңқы сөйлем мұның шылауында тұр һәм «қайда?» деген мекен пысықтауышының сұрауына жауап беріп тұр. 127

Придаточная часть предложения «где есть урожай» отвечает на вопрос обстоятельства «где?». 139

Шындығында, мәдениет әлсіз жерде жерге егін аз шығатынын, машиналар жұмысты нашар істейтінін, өнеркәсібі мен саудасы аз дамитынын, аурумен, өлім-жітіммен күресу табыссыз болатынын, табиғат аз бағынатыны я тіптен бағынбайтынын, табиғаттың дүлей күштері адамдар үшін апат пен қайыршылық әкелетінін кім теріске шығара алады! 144

В самом деле, кто же может отрицать то, что там, где культура слаба, земля приносит меньше урожая, машины работают хуже, промышленность и торговля мало развиты, борьба с болезнью и смертностью малоуспешна, природа подчиняется мало или совсем не подчиняется, и стихийные ее силы для людей разрушительны и разорительны. 167