Күмістен ақ тышқанға таға қылдым, Терісінен көр тышқанның жаға қылдым. Терісін cap масаның жыртпай сойып, Жиындық он бес қарыс саба қылдым. Жиылып тоғыз жігіт көтере алмай, Қылмасқа енді саба тоба қылдым. 27

Подковал серебром белую мышь, Сделал воротник из шкуры крота, Не разорвав, разделал шкуру комара, Изготовил вместительный бурдюк в пятнадцать пядей. Собравшись, девять джигитов не смогли поднять, Теперь довольствуюсь без бурдюка. 29

Сынау. Төмендегі түбір сөздерге «лы» жұрнағын қостырып, туынды сөз еткізу. Кісі, адам, дене, бас, шаш, сақал, самай, иек, мұрт, маңдай, кеуде, жүрек, бүйір, қарын, тамыр, тізе, табан, тобық, ата, ана, аға, іні, күйеу, жаға, етек, тон, мақта, ет, қымыз, айран, су, шөп. 65

Контроль. Образуйте производное слово, присоединив суффикс «лы» к следующим словам. Кісі (человек), адам (человек), дене (тело), бас (голова), шаш (волосы), сақал (борода), самай (висок), иек (подбородок), мұрт (усы), маңдай (лоб), кеуде (грудь), жүрек (сердце), бүйір (бок), қарын (живот), тамыр (корень), тізе (колено), табан (ступня), тобық (лодыжка), ата (дед), ана (мать), аға (старший брат), іні (братишка), күйеу (муж), жаға (воротник), етек (подол), тон (шуба), мақта (хлопок), ет (мясо), қымыз (кумыс), айран (кефир), су (вода), шөп (трава). 71

Дағдыландыру. Төмендегі сөздерді айырту: қайсысы зат-есім, қайсысы сын-есім? Жақсы кісі; жаман мал; биік тау; аласа ағаш; ұзын арқан; қысқа жіп; терең теңіз; тайыз көл; қатты құрт; жұмсақ нан; қою қатық; сұйық сүт; бай қазақ; жарлы мұжық; жақын үй; алыс ауыл; өткір пышақ; топас кісі; семіз қой; арық ат; қараңғы қора; жарық түн; тұнық су; лай қақ; кәрі түйе; жас айғыр; қиын күй; оңай өлең; ауыр жүк; жеңіл сандық; сау жылқы; ауру сиыр; ақылды бала; ақымақ жігіт; ескі етік; жаңа шапан; ұсақ құм; ірі тары; таза жұрт; лас қора; сақ ит; салақ қатын; сұм бала; аңқау қойшы; жуан қарағай; жіңішке тал; жылы жаз; суық қыс; тар шалбар; кең жаға; бұдыр жер; тегіс дала. 72

Упражнение. Определите, какие из приведенных ниже слов являются именем существительным, а какие – именем прилагательным? хороший человек; плохой скот; высокая гора; низкое дерево; длинный аркан; короткая нить; глубокое море; мелкое озеро; твердый курт; мягкий хлеб; густой творог; жидкое молоко; богатый казах; бедный мужик; близкий дом; далекий аул; острый нож; тупой человек; жирный баран; худой конь; темный хлев; светлая ночь; чистая вода; мутная лужа; старый верблюд; молодой жеребец; трудный кюй; лекгая песня; тяжелый груз; легкий сундук; здоровая лошадь; больная корова; умный мальчик; глупый парень; старые сапоги; новый чапан; мелкий песок; крупное просо; чистые люди; грязный хлев; осторожная собака; неряшливая жена; коварный мальчик; доверчивый пастух; толстая сосна; тонкое дерево; теплое лето; холодная зима; узкие брюки; широкий берег; бугристое место; ровное место. 80