Қаламда Лаухул Махфуз ұмытқан ба ? Жазбабды бұл орынды көрмесіме . Қаңбақпен салмағың тең бұл бір заман – Ылаж жоқ , жел айдаса ермесіңе . Тайпалған талай жорға , талай тұлпар , Тағдырдың кез болыб тұр кермесіне . Солардан жаным - тәнім ардақты емес , Орынсыз күйзелейін мен несіне ? 1

Но знают Честь и Благородство – Им здесь придется обитать , Пока героев сердце бьется И в силах за народ страдать 1

Айтады көрші мұжық бір жасырақ : « Болғаннан емес қой бұл сарай жырақ ! Қабаған кісі алатын төбеттерден Қораға қоймағаннан ит асырап . Қаншығым балалады күні кеше , Ал , сонан аямайын керегіңше ! Бірталай , үйшік толған күшігі бар , Ішінен табылатын қандай десе . Көршіме көңілі жарым қимаймын ба ? Обалын мойныма артып , өлтіргенше ! » ( А . Байтұрсынұлы . Сорлы болған мұжық ) 3

« Эх , братцы , это всё не так , – Сосед толкует Фока , – Не то беда , что клеть далека , Да надо на дворе лихих держать собак ; Возьми - ка у меня щенка любого От Жучки : я бы рад соседа дорогого От сердца наделить , Чем их топить » ( И . Крылов . Крестьянин в беде ) 3

Әлде мен бабың тауып , бақпадым ба ? ! Болмаса , жемнен қысып , сақтадым ба ? Әйтпесе , әбзелдерің сәнді емес пе ? Жібектен тізгініңді тақпадым ба ? Малдырып саф алтынға үзеңгіңді , Тағаңды шын күмістен қақпадым ба ? ! ( Ат ) 7

Али я тебя не холю ? Али ешь овса не вволю ? Али сбруя не красна ? Аль поводья не шелковы , Не серебряны подковы , Не злачены стремена ? » ( Пушкин . Конь ) 7

Шал айтты : « Құтырдың ба ? Түзу ме есің ? Болмасын астамшылық , мұның кесір ! Білмейсің іс ретін , сөз мәнісін , Жұрт күлер : қор болған деп бақыт , есіл ! » ( Балықшы мен балық ) 12

Испугался старик , взмолился : « Что ты , баба , белены объелась ? Ни ступить , ни молвить не умеешь , Насмешишь ты целое царство » . ( Пушкин . Сказка о рыбаке и рыбке ) 12

Хан таңданды бұл іске , Ойдағы жоқ ұлы іске . Шалға айтады : « Сен несің ? Пері енді ме , түсіңе ! Жын кірді ме , ішіңе ? Алжастың ба , бар ма есің ? ! Мен саған шын қарыздар , Қарызда да шама бар – Қыз ол саған не қажет ? Қой , шалым , тым зор тұтпа ! Мен кім – оны ұмытпа ! Міндеттен бар зор міндет . Сұра менен қазына ! Қараман көп - азына , Шен десең , шен беремін . Ат қала да , атымды ал ! Зат қала да , затымды ал ! Ел жарымын һәм беремін » . ( Алтын әтеш ) 18

Крайне царь был изумлен . « Что ты ? – старцу молвил он , – Или бес в тебя ввернулся , Или ты с ума рехнулся ? Что ты в голову забрал ? Я , конечно , обещал , Но всему же есть граница . И зачем тебе девица ? Полно , знаешь ли кто я ? Попроси ты от меня Хоть казну , хоть чин боярской , Хоть коня с конюшни царской , Хоть пол - царства моего » . ( Пушкин . Сказка о золотом петушке ) 17

Шал сәлемін хан алып , Кәрі досын тез танып , Жақын кел деп шақырды . Дейді : « Аман ба , қарт бабам ? ! Не қосасың , айт бабам ! Данышпаным , ақылды ? » ( Алтын әтеш ) 18

Молвил царь ему , – что скажешь ? Подь поближе ! Что прикажешь ? » – ( Пушкин . Сказка о золотом петушке ) 17

5 ) Қосалқы « ма » , « ба » лардан « еді » , « екен » деген бөлек жазылады . Айтар - ма еді ? , келер - ме еді ? , бармас - па еді ? , айтқан - ба екен ? , көргенбе екен ? , білді - ме екен ? тағысы тағылар . 62

5 ) Слова « еді » , « екен пишутся иначе , чем служебные слова « ма » , « ба » . Айтарма еді ? , келер - ме еді ? , бармас - па еді ? , айтқан - ба екен ? , көрген - бе екен ? , білді - ме екен ? и тому подобное . 68

Сынау . Төмендегі түбір сөздерге ма , ме , ба , бе , па , пе жұрнақтарын жалғатып туынды сөз істету . Сал , қаз , бат , жап , сүз , таста , ас , күре , қақ , қада , кір , төк , сүрт , таңда , қара , жек , қыдыр , сыз , үр , соқ , ти , ой , қуыр , ор , жап , ұста , тұттық , ора , сына , айнал , боя , бас , тура , жар , ұш , жала , құла , жыр , жүз , кеш , көтер , тай , оз , жаныш , жай , соз , шаш , қайна , ау , қой , сық , ки , тоқы , қыс , тара , көш . 69

Контроль . Образуйте производное слово , присоединив суффиксы ма , ме , ба , бе , па , пе к следующим коренным словам . Сал ( клади ) , қаз ( копай ) , бат ( тони ) , жап ( закрой ) , сүз ( бодни ) , таста ( брось ) , ас ( свари ) , күре ( копай ) , қақ ( вбей ) , қада ( воткни ) , кір ( зайди ) , төк ( вылей ) , сүрт ( вытри ) , таңда ( выбери ) , қара ( смотри ) , жек ( запрягай ) , қыдыр ( гуляй ) , сыз ( черти ) , үр ( лай ) , соқ ( ударь ) , ти ( потрогай ) , ой ( вырежи ) , қуыр ( жарь ) , ор ( коси ) , жап ( закрой ) , ұста ( держи ) , тұттық ( заикнись ) , ора ( оберни ) , сына ( испытай ) , айнал ( повернись ) , боя ( крась ) , бас ( дави ) , тура ( накроши ) , жар ( расколи ) , ұш ( лети ) , жала ( лизни ) , құла ( падай ) , жыр ( поцарапай ) , жүз ( плавай ) , кеш ( переходи ) , көтер ( подними ) , тай ( скользи ) , оз ( обгони ) , жаныш ( мни ) , жай ( разверни ) , соз ( вытяни ) , шаш ( разбрасывай , қайна ( кипи ) , ау ( перевернись ) , қой ( оставь ) , сық ( выжми ) , ки ( надень ) , тоқы ( вяжи ) , қыс ( сожми ) , тара ( расчеши ) , көш ( переезжай ) . 77

Түбір сөздер жіңішке болса , « ма » орнына « ме » , « ба » орнына « бе » , « па » орнына « пе » болып жалғасады . Мәсәлән : кер = керме , іл = ілме , и = име , кез = кезбе , көм = көмбе , кес = кеспе , ек = екпе . 69

Если коренное слово мягкое , то вместо « ма » присоединяется « ме » , вместо « ба » – « бе » , вместо « па » – « пе » . Например : кер ( натяни ) = керме ( не натягивай ) , іл ( повесь ) = ілме ( не вешай ) , и ( согни ) = име ( не сгибай ) , кез ( обойди ) = кезбе ( не обходи ) , көм ( копай ) = көмбе ( не копай ) , кес ( режь ) = кеспе ( не режь ) , ек ( сажай ) = екпе ( не сажай ) . 76

Түбір сөздің аяғы ұяң дыбыс болса , « ма » орнына « ба » болып жалғасады . Мәсәлән : жаз = жазба , оң = оңба , жон = жонба . 69

Если корневое слово оканчивается на звонкий звук , то вместо суффикса « ма » присоединяется « ба » . Например : жаз ( пиши ) = жазба ( не пиши ) , оң ( поправляйся ) = оңба ( не поправляйся ) , жон ( обточи ) = жонба ( не обтачивай ) . 76

« Мен саған ұрыстым - ба ? Әйтпесе сөктім - бе ? Немесе соқтым - ба ? » . 77

« Ругал ли я тебя ? Или же попрекал ? Или бил ? » . 95

« Ба » , « бе » , « ма » , « ме » , « әлде » , « әйтпесе » , « немесе » деген сөздер басқа сөздердің арасындағы жүйесін келтіріп , жалғастыру үшін тұр . 77

Слова « ба » , « бе » , « ма » , « ме » , « әлде » , « әйтпесе » , « немесе » соотносят два слова друг с другом , нужны для связи между ними . 95