Дәрәжә = даража әжал = ажал сәбәп = сабаб сәбақ = сабақ сәләм = салам сәләмат = саламат мәртәбә = мартаба сәждә = сажда зәмзәм = замзам шәрбәт = шарбат ғәйрат = ғайрат сайран = сайран заман = заман қам = ғам қауым = қаум кәсіб = касб 29

Дәрәжә (степень)= даража әжал (смерть)= ажал сәбәп (причина) = сабаб сәбақ (урок) = сабақ сәләм (приветствие) = салам сәләмат (здравствуй) = саламат мәртәбә (положение) = мартаба сәждә (земной поклон)= сажда зәмзәм (святая вода замзам)= замзам шәрбәт (шербет) = шарбат ғәйрат (строение) = ғайрат сайран (веселье) = сайран заман (время) = заман қам (забота) = ғам қауым (общество) = қаум кәсіп (ремесло) = касб 32

Биік даража. Төмен даража. Ажал аямайды. Сабапсыз сабақтан қалма. Мен далада сайран еттім. Салам десе саламат болсын. Осы заман, қандай заман? Саждаға басты екі мартаба қояды. Мен замзам іштім. 29

Высокая степень. Низкая степень. Смерть не жалеет. Не отставай от уроков без причины. Я веселился в степи. Если приветствует, то пусть здравствует. Какое это время? При земном поклоне бьют челом дважды. Я выпил святую воду. 32

Ғалым, залым, жаһил, шаһид, шәкір, салих, ғарып, жамиғ, имам, мизан, мирас, мысал, имам, заман, азан. 45

Ученый, вероломный, невежество, шахид, благодарный, праведный, едный, весь, имам, сентябрь, наследство, пример, религиозный служитель, эпоха, призыв к молитве. 48

Біздің заманымыз жазу заманы: жазумен сөйлесу ауызбен сөйлесуден артық дәрежеге жеткен заман. 47

Наше время – время письменности: время преобладания письменного общения над устным. 51

Сынау. Төмендегі түбір сөздерге «лас», «лес», «дас», «дес», «тас», «тес» жұрнақтарын жалғатып, туынды сөз еткізу. Бас, бауыр, бу, тізе, өкше, ата, қайын, құда, тоғай, сабақ, табақ, су, егін, түс, заман, қарын, тұқым, қара, әлек, одақ, ақыл, пайда, жарна, енші, ен, таңба, ірге, сыбай, үн, жайлау, суат, көңіл, бата, аяқ, отан, ру, ұя, өріс, құдық, тек, дәм, олжа, амал, тілеу, от, шабын, қоныс, сыбаға, кіндік. 64

Контроль. Образуйте производное слово, присоединив суффиксы «лас», «лес», «дас», «дес», «тас», «тес» к следующим словам. Бас (голова), бауыр (родич), бу (пар), тізе (колено), өкше (пятка), ата (дед), қайын (родственники мужа или жены), құда (сват), тоғай (лес), сабақ (урок), табақ (блюдо), су (вода), егін (посев), түс (цвет), заман (время), қарын (живот), тұқым (род), қара (черный), әлек (хлопоты), одақ (союз), ақыл (ум), пайда (польза), жарна (пай), енші (доля в наследстве), ен (метка), таңба, (клеймо), ірге (фундамент), сыбай (связь), үн (звук), жайлау (летовка), суат (водопой), көңіл (настроение), бата (благословение), аяқ (нога), отан (родина), ру (род), ұя (гнездо), өріс (пастбище), құдық (колодец), тек (происхождение), дәм (вкус), олжа (добыча), амал (подход), тілеу (желать), от (огонь), шабын (пойма), қоныс (стойбище/ дом), сыбаға (доля), кіндік (пуповина). 70

2) Заман өзгерген; білім күшейген. 99

2) Время изменившееся, знание усилившееся. 109

Мұнда «заман» һәм «білім» жайынан айтылып тұр. 99

Здесь речь идет о «время» и «знание». 109

Заман жайынан өзгергендігі, білім жайынан күшейгендігі айтылып тұр (ішкі белгілері). 99

В предложении говорится о том, что время изменилось, а знание усилилось (внутренние признаки). 109

Не өзгерген? – заман. 99

Что изменившееся? – время. 109

Заман не еткен? – өзгерген. 99

Время что сделавшее? – изменившееся. 109

Бір кісі мыңға, Жөн кісі сұмға Әлі жетер заман жоқ. Қадірлі басым, Қайратты жасым Айғаймен кетті; амал жоқ! 135

Вижу: чести сын — на тысячу один, а правдивых — ни одного. Молодость ушла, голова бела, в суете не познал ничего! 148

Заман бұрынғыдай болса, Абай алаштың атақты билерінің бірі болуы шүбәсіз. 192

Безусловно, живи Абай в наши времена, быть бы ему одним из ведущих биев Алаша. 200