Хал жақсы ма? 36

Как дела? 39

З з ذ Зат (вещь)= зат азан (призыв на молитву)= азан азапб (мука)= ғазаб нәзір (жертва)= назр зікір (заклинание)= зикр зауық (настроение)= зауқ зейін (внимание)= зиһн үзүр (разрешение) = ’узр мәзір (угощения) = ма’зур зәкір (якорь)= закир 40

З з ذ Зат = зат азан = азан азаб = ғазаб нәзір = назр зікір = зикр 43

Сынағанда үйренген қағида я ережелерді орнына келтіріп жаза ала-ма? Жаза алмай-ма? Соны сынау. 49

Смогут ли дети правильно использовать принципы и правила во время письменного контроля? Или не смогут написать? Это и нужно котролировать. 53

Бір сөздің ішінде бір неше буын болады. Мәсәлән «ат» деген сөзде бірақ буын бар; «а-та» дегенде екі буын; «а-та-лар» дегенде үш буын; «а-талар-ға» дегенде төрт буын; «а-та-ла-ры-ма» дегенде бес буын. 52

В одном слове бывает несколько слогов. Например, в слове «ат» (конь) всего один слог; в слове «а-та» (дед) два слога; «а-та-лар» (деды) – три слога, «а-та-лар-ға» (дедам) – четыре слога; «а-та-ла-ры-ма» (дедушкам) – пять слогов. В 56

Мысалдар: 1) сұу, бұу, тұу деп жазу-ма, яки су, бу, ту деп жазу-ма, дүдәмал, яғни «у» (ۋ) дың алдындағы дыбыс «ұ» (ۇ)-ма, «ы» (ى)-ма, анық естілмейді. Егерде «у» (ۋ)дың алдындағы дыбыс «ұ» (ۇ ) болса, «сұу», «бұу», «тұу» деп жазу тиіс. Егерде «у» (ۋ)дың алдындағы дыбыс «ы» (ى )болса, бұл сөздер «ы» (ى ) харфі бітеу буында жазылмауы себепті, «су», «бу», «ту» деп жазылуы тиіс. «У» (ۋ ) алдындағы қай дыбыс екені бітеу буынды ашқанда мәлім болады. «У» (ۋ)дың алдына «ұ» (ۇ ) харфін қойып-та, «ы» (ى ) харфін қойыпта ашып қарайық: сұу=сұуы, бұу=бұуы, тұу=тұуы; су=сы-уы, бу=бы-уы, ту=ты-уы. Әрине сұуы, бұуы, тұуы деп айту, сыуы, быуы, тыуы деп айтудан дұрыс екендігі қандай даусыз болса, сұу, бұу, тұу деп жазу һәм сондай даусыз болып шығады. 59

Примеры: 1) неясно, как писать сұу, бұу, тұу или су (вода), бу (пар), ту (знамя), то есть не слышно отчетливо перед «у» (ۋ ) звук «ұ» (ۇ ) или «ы» (ى). Если перед «у» (ۋ ) звук «ұ» (ۇ), то нужно писать «сұу», «бұу», «тұу». Если перед «у» (ۋ ) звук «ы» (ى), то из-за того, что в закрытом слоге не пишется буква «ы» (ى), нужно писать «су», «бу», «ту». Какой звук стоит перед «у» (ۋ ) будет известно, когда закрытый слог станет открытым. Рассмотрим варианты с постановкой перед «у» (ۋ ) и буквы «ұ» (ۇ), и буквы «ы» (ى): сұу=сұуы, бұу=бұуы, тұу=тұуы; су=сы-уы, бу=бы-уы, ту=тыуы. Конечно, по сравнению с сыуы, быуы, тыуы звучание сұуы, бұуы, тұуы является бесспорно правильным, так же, как и бесспорно правильно написание сұу, бұу, тұу 65

2) Оқу, жору, тану деп жазу ма, яки оқұу, жорұу, танұу деп жазу-ма? дүдәмал, яғни «у» (ۋ ) алдындағы дыбыс «ы» (ى) -ма, «у» (ۋ) -ма? белгісіз. Егерде «ы»(ى ) болса, бітеу буын болғандықтан, «ы» (ى ) харфін тастап оқу, жору, тану деп жазуымыз тиіс. 59

2) Правильно написание оқу (учиться), жору (предсказывать), тану (узнавать) или оқұу, жорұу, танұу? Неясно, перед «у» (ۋ ) звук «ы» (ى ) или «у» (ۋ ?) неизвестно. Если это «ы» (ى), то в закрытом слоге убираем букву «ы» (ى ) и нужно писать оқу, жору, тану. 65

4) Қосалқы сөздер сызықшамен айырылады (солай-ғой, біледі-ау, жалғыз-ақ, осы-ғана, мал-да, жан-да, бар-ма?, келе-ме?, тұра-мысың?, жүре-місің? тағысын тағылар). 62

4) Служебные слова разделяются дефисом (солай-ғой, біледі-ау, жалғыз-ақ, осығана, мал-да, жан-да, бар-ма?, келе-ме?, тұра-мысың?, жүре-місің? и тому подобное). 68

5) Қосалқы «ма», «ба»лардан «еді», «екен» деген бөлек жазылады. Айтар-ма еді?, келер-ме еді?, бармас-па еді?, айтқан-ба екен?, көргенбе екен?, білді-ме екен? тағысы тағылар. 62

5) Слова «еді», «екен пишутся иначе, чем служебные слова «ма», «ба». Айтарма еді?, келер-ме еді?, бармас-па еді?, айтқан-ба екен?, көрген-бе екен?, білді-ме екен? и тому подобное. 68

19) Жұрнақ «ма». Бұл жұрнақ түбір сөздің аяғы дауысты я жарты дауысты дыбыс болса, яки «р», «л» болса, осы «ма» күйінде жалғасады, мәсәлән: сана = санама, тас = тастама, ту = тума, сау = саума, жай = жайма, қыр = қырма, сал = салма. 69

19) Суффикс «ма». Данный суффикс присоединяется в виде «ма», если слово оканчивается на гласный или полугласный звук, или на «р», «л»; например: сана (считай) = санама (не считай), тас (переноси) = тастама (не бросай), ту (рожай) = тума (не рожай), сау (дои) = саума (не дои), жай (разверни) = жайма (не разворачивай), қыр (соскабливай) = қырма (не соскабливай), сал (клади) = салма (не клади). 76

Түбір сөздің аяғы ұяң дыбыс болса, «ма» орнына «ба» болып жалғасады. Мәсәлән: жаз = жазба, оң = оңба, жон = жонба. 69

Если корневое слово оканчивается на звонкий звук, то вместо суффикса «ма» присоединяется «ба». Например: жаз (пиши) = жазба (не пиши), оң (поправляйся) = оңба (не поправляйся), жон (обточи) = жонба (не обтачивай). 76

Түбір сөздің аяғы қатаң болса, «ма» орнына «па» болып жалғасады. Мәсәлән: бас = баспа, ат = атпа, ақ = ақпа, жап = жаппа, аш = ашпа. 69

Если корневое слово оканчивается на глухой звук, то вместо суффикса «ма» присоединяется «па». Например: бас (дави) = баспа (не дави), ат (стреляй) = атпа (не стреляй), ақ (теки) = ақпа (не теки), жап (закрой) = жаппа (не закрывай), аш (открой) = ашпа (не открывай). 76

Түбір сөздер жіңішке болса, «ма» орнына «ме», «ба» орнына «бе», «па» орнына «пе» болып жалғасады. Мәсәлән: кер = керме, іл = ілме, и = име, кез = кезбе, көм = көмбе, кес = кеспе, ек = екпе. 69

Если коренное слово мягкое, то вместо «ма» присоединяется «ме», вместо «ба» – «бе», вместо «па» – «пе». Например: кер (натяни) = керме (не натягивай), іл (повесь) = ілме (не вешай), и (согни) = име (не сгибай), кез (обойди) = кезбе (не обходи), көм (копай) = көмбе (не копай), кес (режь) = кеспе (не режь), ек (сажай) = екпе (не сажай). 76