Бұл жолмен бара жатқан өзіңдей көп , Соларды көре тұра қалалық па ? 9

Много таких , как вы , идут по этому пути , Неужели , зная об этом , остановитесь ? 7

Ескерді бір мезгілде атын Алек , Сұрайды : « Есен - сау ма һәм қайда ? – деп Жүрісін , жүйріктігін таңған жоқ па , Жабығып қалмады ма , – дейді , – жүдеп ? ( Данышпан Алектің ажалы ) 9

« А где мой товарищ , – промолвил Олег : – Скажите , где конь мой ретивый ? Здоров ли ? Всё так же ль легок его бег ? Всё тот же ль он бурный , игривый ? » ( Пушкин . Песнь о вещем Олеге ) 9

« Жат , достым ! Кәрі иеңнен қайтқан бұрын , Құдірет қарамайды көп , аз жасқа . Жазыпты сені асыма сойғызбасқа , Қаныңмен топырағым тойғызбасқа . « Ажалың аттан болар » деп сандалып , Шал мені қорқытқаны осы бас па ? ! » ( Данышпан Алектің ажалы ) 9

« Спи , друг одинокий ! Твой старый хозяин тебя пережил ; На тризне , уже недалёкой , Не ты под секирой ковыль обагришь И жаркою кровью мой прах напоишь ! Так вот где таилась погибель моя ! Мне смертию кость угрожала ! » ( Пушкин . Песнь о вещем Олеге ) 9

Бұл отырса тып - тыныш , Жоқ еш жерде қорқыныш . Қатер болса бір жақта , ( Соғыс па я әлдене ? Болсын мейлі не бәле ) Қарап әтеш сол жаққа , Күдірейіп дауыстар , Ол – дегені « қауіп бар ! » ( Алтын әтеш ) 15

Коль кругом все будет мирно , Так сидеть он будет смирно ; Но лишь чуть со стороны Ожидать тебе войны , Иль набега силы бранной , Иль другой беды незваной , Вмиг тогда мой петушок Приподымет гребешок , Закричит и встрепенется И в то место обернется » . ( Пушкин . Сказка о золотом петушке ) 14

Риза болып , айтар хан : « Бұйым алтын , күміс пе ? Басқа мүдде , жұмыс па ? Тауаныңды қайтарман . Сенен немді аярмын ! Қашан болса , даярмын Не сұрасаң беруге – Не десең де еткізіп , Не мүддеңе жеткізіп , Өз көңілімдей көруге » ( Алтын әтеш ) 15

Царь скопца благодарит , Горы золота сулит . « За такое одолженье , – Говорит он в восхищенье , – Волю первую твою Я исполню , как мою » . ( Пушкин . Сказка о золотом петушке ) 14

Қол шыққалы жеті күн , Әскерден жоқ хабар - үн : Ашықты ма ? Тоқ па әлі ? Жеткен жоқ па ? Жетті ме ? Жау жатыр ма ? Кетті ме ? Соғысты ма ? Жоқ па әлі ? ( Алтын әтеш ) 16

Вот проходит восемь дней , А от войска нет вестей ; Было ль , не было ль сраженья , – Нет Дадону донесенья . ( Пушкин . Сказка о золотом петушке ) 15

5 ) Қосалқы « ма » , « ба » лардан « еді » , « екен » деген бөлек жазылады . Айтар - ма еді ? , келер - ме еді ? , бармас - па еді ? , айтқан - ба екен ? , көргенбе екен ? , білді - ме екен ? тағысы тағылар . 62

5 ) Слова « еді » , « екен пишутся иначе , чем служебные слова « ма » , « ба » . Айтарма еді ? , келер - ме еді ? , бармас - па еді ? , айтқан - ба екен ? , көрген - бе екен ? , білді - ме екен ? и тому подобное . 68

Түбір сөздің аяғы қатаң болса , « ма » орнына « па » болып жалғасады . Мәсәлән : бас = баспа , ат = атпа , ақ = ақпа , жап = жаппа , аш = ашпа . 69

Если корневое слово оканчивается на глухой звук , то вместо суффикса « ма » присоединяется « па » . Например : бас ( дави ) = баспа ( не дави ) , ат ( стреляй ) = атпа ( не стреляй ) , ақ ( теки ) = ақпа ( не теки ) , жап ( закрой ) = жаппа ( не закрывай ) , аш ( открой ) = ашпа ( не открывай ) . 76

Түбір сөздер жіңішке болса , « ма » орнына « ме » , « ба » орнына « бе » , « па » орнына « пе » болып жалғасады . Мәсәлән : кер = керме , іл = ілме , и = име , кез = кезбе , көм = көмбе , кес = кеспе , ек = екпе . 69

Если коренное слово мягкое , то вместо « ма » присоединяется « ме » , вместо « ба » – « бе » , вместо « па » – « пе » . Например : кер ( натяни ) = керме ( не натягивай ) , іл ( повесь ) = ілме ( не вешай ) , и ( согни ) = име ( не сгибай ) , кез ( обойди ) = кезбе ( не обходи ) , көм ( копай ) = көмбе ( не копай ) , кес ( режь ) = кеспе ( не режь ) , ек ( сажай ) = екпе ( не сажай ) . 76

Сынау . Төмендегі түбір сөздерге ма , ме , ба , бе , па , пе жұрнақтарын жалғатып туынды сөз істету . Сал , қаз , бат , жап , сүз , таста , ас , күре , қақ , қада , кір , төк , сүрт , таңда , қара , жек , қыдыр , сыз , үр , соқ , ти , ой , қуыр , ор , жап , ұста , тұттық , ора , сына , айнал , боя , бас , тура , жар , ұш , жала , құла , жыр , жүз , кеш , көтер , тай , оз , жаныш , жай , соз , шаш , қайна , ау , қой , сық , ки , тоқы , қыс , тара , көш . 69

Контроль . Образуйте производное слово , присоединив суффиксы ма , ме , ба , бе , па , пе к следующим коренным словам . Сал ( клади ) , қаз ( копай ) , бат ( тони ) , жап ( закрой ) , сүз ( бодни ) , таста ( брось ) , ас ( свари ) , күре ( копай ) , қақ ( вбей ) , қада ( воткни ) , кір ( зайди ) , төк ( вылей ) , сүрт ( вытри ) , таңда ( выбери ) , қара ( смотри ) , жек ( запрягай ) , қыдыр ( гуляй ) , сыз ( черти ) , үр ( лай ) , соқ ( ударь ) , ти ( потрогай ) , ой ( вырежи ) , қуыр ( жарь ) , ор ( коси ) , жап ( закрой ) , ұста ( держи ) , тұттық ( заикнись ) , ора ( оберни ) , сына ( испытай ) , айнал ( повернись ) , боя ( крась ) , бас ( дави ) , тура ( накроши ) , жар ( расколи ) , ұш ( лети ) , жала ( лизни ) , құла ( падай ) , жыр ( поцарапай ) , жүз ( плавай ) , кеш ( переходи ) , көтер ( подними ) , тай ( скользи ) , оз ( обгони ) , жаныш ( мни ) , жай ( разверни ) , соз ( вытяни ) , шаш ( разбрасывай , қайна ( кипи ) , ау ( перевернись ) , қой ( оставь ) , сық ( выжми ) , ки ( надень ) , тоқы ( вяжи ) , қыс ( сожми ) , тара ( расчеши ) , көш ( переезжай ) . 77

Өзі біткен жанжалды , жаным десең болмас - па ; алты ұл тапқан қатынды қаным десең болмас - па ? 136

Разве нельзя после скандала сказать « душа моя » ; разве нельзя сказать жене , родившей шестерых сыновей , « родная моя » ? 150

Мәселен : ба , та , па , жа . . . дегізіп жаттатқан . 205

Например , заучивали слоги ба , та , па , жа . . . 213