- 1 ~ 12 аралығындағы деректер, жалпы 27 дерек бар. (Сөз жиілігі: 36)
-
1
ы ﻯ * 14
ы ﻯ * 14
-
2
ы ﻯ *-«Ы» сөздің басқы буынында жазылмайды, оның сүйеніш тайағы ғана жазылады. Тайақ «ы» жазылмаса да оның барлығын көрсетеді деп балаларға түсіндіру. 14
ы ﻯ *-«Ы» не пишется в начальном слоге слова, пишется только его опорная палочка. Детям нужно объяснить, что, даже если палочка «ы» не пишется, но показывает его наличие. 14
-
3
Дауысты дыбыстардың таңбалары: ﺍ a, ﻭ о, ۇ ұ, ﻯ ы, ﻩ ﯦ ﻪ е. 22
Знаки гласных звуков: ﺍ a, ﻭ о, ۇ ұ, ﻯ ы, ﻩ ﯦ ﻪ е. 22
-
4
Қазақ тілінде 24 дыбыс бар. Олардың харіфтері мынау: а (آ), б (ب), п (پ), (ل) л, (ڭ) ң, (گ) г, (ك) к, (ق) қ, (غ) ғ, (س) с, (ز) з, (ر) р, (د) д, (چ) ш, ( ج)ж, ( ت) т, (ي) й, (ى) ы, (ە) е, (ۋ) у, (ۇ) ұ, (و) о, (ن) н, (م) м 53
В казахском языке 24 звука. Буквы, их обозначающие: (ل) л, (ڭ) ң, (گ) г, (ك) к, (ق) қ, (غ) ғ, (س) с, (ز) з, (ر) р, (د) д, (چ) ш, ( ج)ж, ( ت) т, (ي) й, (ى) ы, (ە) е, (ۋ) у, (ۇ) ұ, (و) о, (ن) н, (م) м 58
-
5
Дауысты харіфтер: а (ا) , о (و) , ұ (ۇ), ы (ى),е (ە). 54
Гласные буквы: а (ا) , о (و) , ұ (ۇ), ы (ى),е (ە). 58
-
6
«а» (آ) дан басқа дауысты дыбыстар – о(و ,) ұ(ۇ ,) е(ە ,) ы(ى) – сөздің басында келсе, бұлардың харіфтерінің алдына сүйеу таяқ «ا» қойылып жазылады. Мисал: он (نوا), ұр (رۇا), ес (سەا), ырыс (سىرىا). 54
Если гласные звуки о(و ,) ұ(ۇ ,) е(ە ,) ы(ى) кроме «а» (آ), встречаются в начале слова, то перед буквами, их обозначающими, ставится палочка алиф "ا". Примеры: он (اون) (десять), ұр (اۇر) (бей), ес (اەس) (память), ырыс (اىرىس) (достаток). 59
-
7
Мисалдар: 1) млтқ «ملتق «екі буынды сөз мл-тқ – قت -لم Мұның екеуі-де бітеу буын болғандықтан ы (ى ) жазылмайды. 2) «مسق – «бұ-да екі буынды сөз – ىم-قس. 57
Примеры: 1) млтқ «قتلم «и двусложное слово мл-тқ – قت -لم . Поскольку оба слога являются закрытыми ы (ى ) не пишется. 2) «قسىم – «это тоже двусложное слово – ىم-قس. 63
-
8
3-нші ереже. А(ا), о(و), ұ(ۇ), ы(ى ) дыбыстар жіңішке естілетін сөздердің алдына дәйекші (ء ) қойылады. Бұл дыбыстар жіңішке естілсе-де, дәйекші қойылмайтын: к(ك), г(گ), е(ە ) ішінде бар сөздер. 58
3-е правило В словах, произносимых мягко, перед звуками а(ا), о(و), ұ(ۇ), ы(ى ) ставится предупреждающий знак (ء). В словах, в которых есть звуки к(ك), г(گ), е(ە), несмотря на то, что указанные звуки произносятся мягко, перед ними не ставится предупреждающий знак 64
-
9
3) «ұ» (ۇ ) һәм «ы» (ى ) дыбыстары туралы. «ұ» (ۇ ) мен «ы» (ى ) дыбыстары «у» (ۋ ) дыбысының алдында келгенде ашық буындарда анық естіледі. Бітеу буындарда дүдәмал естіледі. Сондықтан дүдәмал болған жерде бітеу буынды ашып ашық буынға айналдыру керек. 59
3) о звуках «ұ» (ۇ ) и «ы» (ى) . Звуки «ұ» (ۇ ) и «ы» (ى ) перед звуком «у» (ۋ ) в открытых слогах слышатся отчетливо. В закрытых слогах слышатся неясно. Поэтому в неясных случаях необходимо изменить закрытый слог в открытый. 65
-
10
Мысалдар: 1) сұу, бұу, тұу деп жазу-ма, яки су, бу, ту деп жазу-ма, дүдәмал, яғни «у» (ۋ) дың алдындағы дыбыс «ұ» (ۇ)-ма, «ы» (ى)-ма, анық естілмейді. Егерде «у» (ۋ)дың алдындағы дыбыс «ұ» (ۇ ) болса, «сұу», «бұу», «тұу» деп жазу тиіс. Егерде «у» (ۋ)дың алдындағы дыбыс «ы» (ى )болса, бұл сөздер «ы» (ى ) харфі бітеу буында жазылмауы себепті, «су», «бу», «ту» деп жазылуы тиіс. «У» (ۋ ) алдындағы қай дыбыс екені бітеу буынды ашқанда мәлім болады. «У» (ۋ)дың алдына «ұ» (ۇ ) харфін қойып-та, «ы» (ى ) харфін қойыпта ашып қарайық: сұу=сұуы, бұу=бұуы, тұу=тұуы; су=сы-уы, бу=бы-уы, ту=ты-уы. Әрине сұуы, бұуы, тұуы деп айту, сыуы, быуы, тыуы деп айтудан дұрыс екендігі қандай даусыз болса, сұу, бұу, тұу деп жазу һәм сондай даусыз болып шығады. 59
Примеры: 1) неясно, как писать сұу, бұу, тұу или су (вода), бу (пар), ту (знамя), то есть не слышно отчетливо перед «у» (ۋ ) звук «ұ» (ۇ ) или «ы» (ى). Если перед «у» (ۋ ) звук «ұ» (ۇ), то нужно писать «сұу», «бұу», «тұу». Если перед «у» (ۋ ) звук «ы» (ى), то из-за того, что в закрытом слоге не пишется буква «ы» (ى), нужно писать «су», «бу», «ту». Какой звук стоит перед «у» (ۋ ) будет известно, когда закрытый слог станет открытым. Рассмотрим варианты с постановкой перед «у» (ۋ ) и буквы «ұ» (ۇ), и буквы «ы» (ى): сұу=сұуы, бұу=бұуы, тұу=тұуы; су=сы-уы, бу=бы-уы, ту=тыуы. Конечно, по сравнению с сыуы, быуы, тыуы звучание сұуы, бұуы, тұуы является бесспорно правильным, так же, как и бесспорно правильно написание сұу, бұу, тұу 65
-
11
2) Оқу, жору, тану деп жазу ма, яки оқұу, жорұу, танұу деп жазу-ма? дүдәмал, яғни «у» (ۋ ) алдындағы дыбыс «ы» (ى) -ма, «у» (ۋ) -ма? белгісіз. Егерде «ы»(ى ) болса, бітеу буын болғандықтан, «ы» (ى ) харфін тастап оқу, жору, тану деп жазуымыз тиіс. 59
2) Правильно написание оқу (учиться), жору (предсказывать), тану (узнавать) или оқұу, жорұу, танұу? Неясно, перед «у» (ۋ ) звук «ы» (ى ) или «у» (ۋ ?) неизвестно. Если это «ы» (ى), то в закрытом слоге убираем букву «ы» (ى ) и нужно писать оқу, жору, тану. 65
-
12
Әрине мұнда оқыуы, жорыуы, таныуы деу оқұуы, жорұуы, танұуы дегеннен дұрысырақ, өйткені «оқу» деген сөздің түбірі «оқы», соған «у» (ۋ ) қосылып, «оқыу» болған. «ы» (ى ) бітеу буында жазылмаған соң «оқу» болып тұр. 60
Конечно, правильнее оқыуы, жорыуы, таныуы, чем оқұуы, жорұуы, танұуы, так как корнем слова «оқу» является «оқы», добавляя к нему «у» (ۋ), получали «оқыу». Из-за того, что в закрытом слоге «ы»(ى ) не писался, то получаем «оқу». 66