- 1 ~ 12 аралығындағы деректер, жалпы 15 дерек бар. (Сөз жиілігі: 19)
-
1
Қазақ тіліндегі дыбыстардың таңбасы: ڬ г, گ к, ﻚ қ, ﻕ ғ, ﻍ с, ﺱ з, ﺯ р, ﺭ д, ﺪ ш, چ ж, ﺝ т, ﺕ п, پ б, ﺏ a, ﺍ дәйекші 22
Знаки звуков казахского языка : л, ﻝ ң, ڬ г, گ к, ﻚ қ, ﻕ ғ, ﻍ с, ﺱ з, ﺯ р, ﺭ д, ﺪ ш, چ ж, ﺝ т, ﺕ п, پ б, ﺏ a, ﺍ хамза 22
-
2
Дауыссыз дыбыстардың таңбалары: ﺏ б, پ п, ﺕ т, ﺝ ж, ﭻ ш, ﺪ д, ﺭ р, ﺯ з, ﺱ с, ﻍ ғ, ﻖ қ, ﻛ к, گг, ڬ ң, ﻝ л, م м, ڼ н. 22
Знаки согласных звуков: ﺏ б, پ п, ﺕ т, ﺝ ж, ﭻ ш, ﺪ д, ﺭ р, ﺯ з, ﺱ с, ﻍ ғ, ﻖ қ, ﻛ к, گг, ڬ ң, ﻝ л, م м, ڼ н. 22
-
3
Дыбыссыз таңбалар: ﺍ ء ، («ء» жіңішкелік дәйекшісі аталады) ғ, қ, – ылғи жуан айтылады. к, г, е – ылғи жіңішке айтылады. 22
Знаки без звуков: ﺍ ء ، («ء» знак мягкости) ғ, қ, – всегда твердые. к, г, е – всегда мягкие. 22
-
4
Қаб, бас, жел, күл, мес, сор, бай, жау – деген сөздер бір буынды, бірақ бұлардың әр буынында екіден емес үш-үштен дыбыс бар: қ-а-п, б-а-с, ж-е-л, к-ү-л, м-е-с, с-о-р, б-а-й, ж-а-у. 53
Қаб (мешок), бас (голова), жел (ветер), күл (зола), мес (бурдюк), сор (солончак), бай (богатый), жау (враг) – это односложные слова, но в каждом из них не два, а три звука: қ-а-п, б-а-с, ж-е-л, к-ү-л, м-е-с, с-о-р, б-а-й, ж-а-у 57
-
5
Қазақ тілінде 24 дыбыс бар. Олардың харіфтері мынау: а (آ), б (ب), п (پ), (ل) л, (ڭ) ң, (گ) г, (ك) к, (ق) қ, (غ) ғ, (س) с, (ز) з, (ر) р, (د) д, (چ) ш, ( ج)ж, ( ت) т, (ي) й, (ى) ы, (ە) е, (ۋ) у, (ۇ) ұ, (و) о, (ن) н, (م) м 53
В казахском языке 24 звука. Буквы, их обозначающие: (ل) л, (ڭ) ң, (گ) г, (ك) к, (ق) қ, (غ) ғ, (س) с, (ز) з, (ر) р, (د) д, (چ) ш, ( ج)ж, ( ت) т, (ي) й, (ى) ы, (ە) е, (ۋ) у, (ۇ) ұ, (و) о, (ن) н, (م) м 58
-
6
Дауыссыз харіфтер: б(ب), п(پ), т(ت), ж(ج), ш(چ), х (خ), д(د), р(ر), з(ز), с(س), ч(ش), (ھ)һ ,(ن)н, (م)м, (ل)л, (ڭ)ң, (گ)г, (ك)к, (ف)ф, (ق)қ, (غ)ғ 54
Согласные буквы: б(ب), п(پ), т(ت), ж(ج), ш(چ), х (خ), д(د), р(ر), з(ز), с(س), ч(ش), (ھ)һ ,(ن)н, (م)м, (ل)л, (ڭ)ң, (گ)г, (ك)к, (ف)ф, (ق)қ, (غ)ғ 59
-
7
Қатаң харіфтер: б (ب), п(پ), т(ت), ш (چ), х(خ) , д(د), ч(ش), с(س), ғ (غ), қ (گ) г, (ك) к, (ق) 55
Глухие буквы: б (ب), п(پ), т(ت), ш (چ), х(خ) , д(د), ч(ش), с(س), ғ (غ), қ (گ) г, (ك) к, (ق) 60
-
8
Ескерту: «қ» (ق),» ғ» (ع ) сияқты жіңішкертуге көнбейтін дыбыстар, «к» (ك),» г» (گ),» е» (ە ) сияқты жуандатуға көнбейтін дыбыстар тоң дыбыстар деп аталады. 58
Примечание: Такие звуки, как «қ» (ق),» ғ» (ع), не поддающиеся смягчению, и такие звки, как «к» (ك),» г» (گ),» е» (ە), не становящиеся твердыми, называются константные звуки. 64
-
9
Ескертулер. 1) «қ» (ق ) һәм «ғ» (ع ) дыбыстары туралы. Кей орында «қ» (ق ) дыбысы «ғ» (غ ) болып өзгереді. Ондай орында айтылуынша «ғ» (غ ) харфін жазу тиіс. Мисал: 1) ақ – ағы, бақ – бағы, сақ – сағы. Істің ағы білмес, жігіттің бағы білер. Иттің сағы жақсы. 2) айақ – айағынан, тайақ – тайағынан. (Келіннің айағынан, қойшының тайғынан). 59
Примечания 1) О звуках «қ» (ق )и «ғ» (ع). В некоторых позициях звук «қ» (ق ) изменяется в звук «ғ» (غ). В таких случаях нужно писать букву «ғ» (غ ) по произношению. Примеры: 1) ақ – ағы, бақ – бағы, сақ – сағы. Иттің сағы жақсы (Хорош сторожевой пес). 2) айақ – айағынан, тайақ – тайағынан (Нога от ноги, палка от палки). Келіннің айағынан, қойшының тайағынан (Невестку узнают по поступи, пастуха – по посоху). 65
-
10
14) Жұрнақ «қ». Бұл жұрнақ түбір сөз жуан болса, осы «қ» күйінде жалғанады; жіңішке болса, «қ» орнына «к» болып жалғанады. Мәсәлән: аш = ашық, тес = тесік. 67
14) Суффикс «қ». Данный суффикс присоединяется в виде «қ», если коренное слово является твердым; если оно мягкое, то вместо «қ» присоединяется «к». Например: аш (открой) = ашық (открыто), тес (продырявь) = тесік (дырявый). 75
-
11
Сынау. Төмендегі түбір сөздерге «қ» жұрнағын қостырып туынды сөз істету. Ал, сал, ас, іл, төз, көр, кір, біл, сез, сыз, шірі, бөл, бер, сау, түс, жет, ой, тіле, сасы, өксі, қада, қыс, жап, боя, біт, қаз, жар, үш, сүй, сын, қат, кез, тес, ұза, қақыр, кекір, оз, жұл, таң, бұз, бұйыр, ес, жаз, жап, тіл, жүз, иле, түкір, төле, үз, сол, жырт, жай, кес, отыр, нан, жара, жина, суы, тұр, құс. 67
Контроль. Образуйте производное слово, присоединив суффикс «қ» к следующим коренным словам. Ал (возьми), сал (клади), ас (переваливай), іл (повесь), төз (терпи), көр (посмотри), кір (входи), біл (знай), сез (чувствуй), сыз (черти), шірі (загнивай), бөл (дели), бер (дай), сау (дои), түс (спустись), жет (дойди), ой (вырежи), тіле (желай), сасы (воняй), өксі (рыдай), қада (приколи), қыс (сожми), жап (закрой), боя (покрась), біт (закончи), қаз (рой), жар (расколи), ұш (лети), сүй (целуй), сын (ломай), қат (застынь), кез (броди), тес (продырявь), ұза (удались), қақыр (отхаркни), кекір (отрыгни), оз (обгони), жұл (вырви), таң (завяжи), бұз (сломай), бұйыр (прикажи), ес (скрути), жаз (ровняй), жап (закрой), тіл (режь), жүз (плыви), иле (замеси), түкір (плюй), төле (заплати), үз (сорви), сол (увядай, засохни), жырт (порви), жай (разверни), кес (режь), отыр (сядь), нан (верь), жара (годись), жина (убери), суы (охладись), тұр (встань), құс (рыгай). 75
-
12
Дауыссыз дыбыстар: ﺏ(б), پ(п), ﺕ(т), ﺝ(ж), چ(ш), د(д), ﺭ(р), ﺯ(з), ﺱ(с), ﻍ(ғ), ﻕ(қ), ك(к), گ(г), ﺙ(ң), ﻝ(л), م(м), ن(н). Жарты дауысты дыбыстар: ﺅ(у), ﻱ(й). 138
Согласные звуки: ﺏ(б), پ(п), ﺕ(т), ﺝ(ж), چ(ш), د(д), ﺭ(р), ﺯ(з), ﺱ(с), ﻍ(ғ), ﻕ(қ), ك(к), گ(г), ﺙ(ң), ﻝ(л), م(м), ن(н). Полугласные звуки: ﺅ(у), ﻱ(й). 161